Barczewo to niewielkie miasteczko nieopodal Olsztyna, które większość mieszkańców Warmii po prostu mija, gdyż położone jest obok jednej z głównych tras naszego województwa, krajowej szesnastki. Wiele osób kojarzy zakład karny, zwany niekiedy barczewskim Alcatraz, a także postać kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, autora m.in. muzyki do „Roty”, który właśnie w Barczewie się urodził i od młodości kształtował kunszt muzyczny. Barczewo to jednak o wiele więcej.

650 lat historii

Pierwsze wzmianki o tej krainie, leżącej na pograniczu staropruskich krain Galindii i Barci, pochodzą z początku XIII wieku. W 1254 roku kraina, zwana Gunlauken, była wyniszczona i wyludniona, ale to właśnie tutaj bp Eberhard z Nysy nakazał w 1325 roku wybudować strażnicę – zamek obronny, wokół którego powstała również osada. Wartberg – tak nazywała się osada obronna – miał znakomitą lokalizację i doskonałe warunki obserwacyjne. Niestety, w okolicy nie było żadnych naturalnych umocnień obronnych. To przełożyło się na klęskę już ćwierć wieku później, gdyż w 1354 roku wojska litewskie pod dowództwem Wielkiego Księcia Litewskiego Olgierda (ojca Władysława Jagiełły) oraz księcia Kiejstuta po krótkiej walce pokonały obrońców i spaliły zamek oraz leżącą u jego stóp osadę. Wartberg przestał istnieć, ale już 10 lat później – w 1364 roku – zostało ulokowane nowe miasto, również Wartberg, umiejscowione jednak kilka kilometrów dalej na wschód, gdzie jeziora oraz wzniesienia pokryte puszczą zapewniały osadzie znacznie bezpieczniejszą lokalizację i naturalne tereny obronne. Lokacji miasta 6 czerwca 1364 roku dokonał biskup Jan II Styprock, na zasadźcę wyznaczając Henryka z Łajs. Prawa miejskie Wartberg otrzymał 4 lipca 1364 roku, dokładnie 650 lat temu. Przez lata zmieniał i właścicieli, i nazwę. W 1466 roku, na mocy pokoju toruńskiego, miasto zostało włączone do Królestwa Polskiego i oddane biskupom warmińskim. Nazywało się już wówczas Wartembork. W 1772 roku znalazło się w zaborze pruskim i zwane było odtąd Wartenburg. W okresie międzywojennym w wyniku referendum miasto pozostało pod władzą niemiecką, spod której zostało „wyzwolone” przez armię radziecką w styczniu 1945 roku. Ze względu na niemieckie brzmienie historycznej nazwy Wartembork władze miasta zdecydowały się ją zmienić i tak 4 grudnia 1946 roku została nadana ostateczna nazwa Barczewo, dla uczczenia pamięci ks. Walentego Barczewskiego, Warmiaka i działacza narodowego.

Nie tylko muzyka

Przez bardzo krótki czas miasto nosiło nazwę Nowowiejsk, na cześć kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, który urodził się tu w 1877 roku. Ten wybitny kompozytor, autor wielu dzieł oratoryjnych i operowych, znany przede wszystkim dzięki skomponowaniu muzyki do „Roty” Marii Konopnickiej, jest wizytówką Barczewa. Od 2002 roku odbywa się tu Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego, w którym co roku bierze udział od 300 do 450 chórzystów z Polski, Rosji, Łotwy, Ukrainy, Litwy, Białorusi, Węgier, Niemiec, a nawet z Singapuru. Festiwal odbywa się w kościele św. Anny i św. Szczepana, a przez cały rok w rodzinnym domu kompozytora działa Salon Muzyczny – muzeum i galeria sztuki poświęcone kompozytorowi. Barczewo to jednak nie tylko Feliks Nowowiejski. Wielu osobom kojarzy się przede wszystkim z zakładem karnym. Historia barczewskiego Alcatraz również nie jest banalna – to właśnie tutaj został osadzony Erik Koch, nazista, gauleiter i ostatni nadprezydent Prus Wschodnich. Został on uznany za winnego śmierci około 400 tys. Polaków i skazany na karę śmierci, której jednak nigdy nie wykonano.