Rozpoczął się maj. Miesiąc poświęcony Matce Bożej. To nie tylko czas nabożeństw majowych, kiedy mieszkańcy wsi gromadzą się przy kapliczkach i przydrożnych krzyżach, a wierni w mieście przychodzą do kościołów. To również czas, kiedy każdy z nas może nawiedzić sanktuarium maryjne, których na Warmii i Mazurach przecież nie brakuje. Jednym z nich jest Święta Lipka – przepiękny barokowy kościół otoczony krużgankiem, położo- ny wśród zieleni i jezior. To miejsce słynące z otrzymywanych za pośrednictwem Maryi łask, miejsce modlitwy, nawróceń i codziennego dziękczynienia za Boże dary.

Maryjne legendy

Wiadomości o początkach Świętej Lipki były przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Spisał je i opublikował dopiero w 1626 r. Ciaritus, zaś w 1659 r. Clagius. Możemy z ich zapisów poznać kilka legend związanych z początkiem kultu maryjnego w tym miejscu. Jedna z nich mówi, że na rozłożystej lipie stała z dawna piękna figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem, dzieło rąk Boskich. Początkowo czcili Maryję w tej figurce jedynie okoliczni mieszkańcy, ale ze względu na otrzymywane łaski wieść o tym szybko rozeszła się na całe Prusy. Wówczas postanowiono figurę przenieść do Kętrzyna. W ustalonym dniu wyruszyła z Kętrzyna procesja z proboszczem na czele, z rycerstwem krzyżackim i komturem. Po modlitwie księża zdjęli figurę z lipy i ustawili na wozie. Przewieźli ją do Kętrzyna i postawili na głównym ołtarzu. Lecz następnego dnia rano figurki nie było. Ktoś przybiegł z wiadomością, że stoi ona na swojej lipie, adorowana przez pasterzy i zwierzęta. Całe miasto wyszło ponownie i w uroczystej procesji przyniesiono figurę do kościoła. Ale następnego dnia sytuacja powtórzyła się. Zrozumiano, że Matka Boska chce pozostać na lipie. Wówczas zbudowano tam kaplicę, a rozłożysta lipa rosła w jej wnętrzu, wystając przez otwór w dachu. Inne przesłanie – zapisane przez ks. Piotra Althoffa – mówi, że w kętrzyńskim zamku więziony był pewien człowiek, którego skazano na śmierć. W oczekiwaniu na egzekucję zwrócił się w gorliwej modlitwie do Matki Bożej – Pocieszycielki strapionych. W noc przed egzekucją ukazała mu się Maryja, dała nóż i klocek drewna i poleciła wystrugać figurkę, którą później miał postawić na lipie przy drodze do Reszla. Rano, kiedy stanął przed sądem, pokazał piękną figurę Matki Bożej i opowiedział o swoim objawieniu. Uznano, iż to jest znak błogosławieństwa Bożego i uwolniono skazańca. Ten odszukał lipę i umieścił na niej figurę, która wnet zasłynęła cudami.

Bosy mistrz krzyżacki

Oczywiście legendy nie określają czasu opisywanych wydarzeń. W XVII w. znany był tylko jeden dokument sprzed reformacji, który stwierdzał, że w roku 1491 istniała w Świętej Lipce kaplica obsługiwana przez księdza. Przypuszcza się, że inne miejscowe dokumenty dotyczące historii tego miejsca zostały zniszczone wraz z kaplicą podczas reformacji. Dzięki poszukiwaniom odnaleziono inne dokumenty. Jeden z nich, pochodzący z Archiwum Biskupiego z Fromborka, mówi, iż 18 stycznia 1482 r. biskup warmiński Mikołaj von Tungen powierzył kaplicę Szymonowi, kapłanowi zakonu krzyżackiego. Drugi, z archiwum w Królewcu, to list starosty kętrzyńskiego, który informuje o śmierci ks. Mikołaja, proboszcza Świętej Lipki. W aktach kapituły płockiej podczas posiedzenia w 1473 r. zanotowano również opowieść archidiakona Macieja ze Służewa, mówiącą o tym, jak ludzie chodzą na odpusty do Prus do figury Matki Boskiej w Lipce. – Te dokumenty mówią o tym, że w XV w. istniała w Świętej Lipce kaplica, przy niej rezydował jeden kapłan, przychodzili pielgrzymi, a dla ich wygody była tam karczma. Jednak nie zawierają żadnych informacji o początkach Świętej Lipki ani o jej historii. Nie dają również żadnych wskazówek w sprawie ustalenia daty budowy kaplicy – podkreśla o. Franciszek Kurkowski SJ. Zachowało się również kilka dokumentów świadczących o tym, że już w XV w. do tego miejsca napływali „pielgrzymi licznych stanów z bliska i daleka” – jak pisał w XIX w. ks. Augustyn Kolberg. Pastor Henneberger pisze nawet o tym, iż „wielki mistrz krzyżacki pielgrzymował pieszo i boso z Królewca do Świętej Lipki”. Ciaritius dodatkowo notuje, „że ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego szedł pieszo cztery mile od miasta Schippenpel (Sępopol) do Świętej Lipki”.